Op zijn laatst sinds de aanslagen op de Twin Towers staat het vrij denken, vrij handelen, afwijkend zijn en de tolerantie daarvoor in ons land onder zware druk. Sindsdien hebben we een reeks wetten, regels en opgevoerde opsporingsbevoegdheden over ons heen gekregen, die waren gericht op verhogen van veiligheid. Bijgevolg werd de privacy van eenieder aangetast met als enige legitimatie de gemakkelijk veronderstelde terroristische bijvangst. Nederland werd bang gemaakt. Proportionaliteit was ver te zoeken, terwijl het rechtspopulistische gedachtegoed drijvend op gevoelens van onveiligheid, het creëren van een vijandbeeld en nationalistische bescherming, bonton werd in maatschappij en politieke arena.
Dat is ergerlijk, en dit land lijkt sindsdien dan ook in een negatieve spiraal gevangen.
Gek genoeg dacht ik rond de dramatische gebeurtenissen in Oslo en op Utøya deze zomer ook een sprankje hoop te ontwaren. Natuurlijk waren de gebeurtenissen op zich vreselijk, zeker het gericht wegmaaien van jongeren die zich ergens voor engageren. Ik ben en voel me verbonden met het land, en het gebeuren heeft me diep geraakt. Toch dacht ik heel even dat het ook voor Nederland (en Europa) een keerpunt zou kunnen zijn.
Onder leiding van een plotseling veel profiel krijgende premier Stoltenberg, en de koninklijke familie van Noorwegen, was een opmerkelijke en consequente reactie op de gebeurtenissen te zien: ‘het enige antwoord is nog meer openheid en tolerantie’, een reactie die op massale steun binnen de politiek en de bevolking kon en kan rekenen. Niks aangescherpte veiligheidsmaatregelen, niks blind bewapenen van politie, niks angstwetgeving en massale privacyschending met het oog op het verhogen van de (schijn)veiligheid. Noorwegen gidsland, dacht ik, en wie weet schrikt hierdoor Nederland, ooit een gidsland van tolerantie met een schok wakker uit zijn zelfopgelegde lethargie, benepenheid en kleinpolderlijk angstdenken.
Zeker toen Eurocommissaris Cecilia Malmström (Zweden) in haar weblog aangaf dat het haar zorgen baarde dat er zo weinig Europese leiders opkomen voor een open, democratische en tolerante samenleving. Op haar weblog schrijft ze dat ze al vaker haar zorg heeft geuit over partijen die de angst voor buitenlanders aanwakkeren met negatieve uitspraken over de islam en andere zogenaamde bedreigingen voor de maatschappij. Dat leidt volgens haar tot een buitengewoon negatief klimaat.
Naïef als ik ben dacht ik dat een reactie niet kon uitblijven. Ik dacht dat Rutte zijn uitje naar Dance Valley zou opofferen om zendtijd op te eisen om eindelijk eens echt leiderschap te tonen. Ik dacht dat hij als liberaal op Lowlands een drukbezocht gastcollege liberale vrijzinnigheid zou gaan geven.
Niets bleek minder waar, niets van dat alles gebeurde. Een uiting van getroffenheid was alles wat ervan af kon. Verder ging het in de pers en de politiek werkelijk binnen enkele dagen alweer over de postzegeldiscussie of we wel mogen zeggen dat de PVV met zijn uitspraken een negatief klimaat schept. Meneer Wilders maakt er dan immers een nummer van dat hij gedemoniseerd wordt, en omdat meneer Wilders een deel van het electoraat aan zijn zijde heeft, wordt daarop dus heel voorzichtig gereageerd (Cohen: ‘woorden maken uit’). GroenLinks, D66 en de ChristenUnie stelden dat Rutte niet afzijdig kon blijven over de rol van Wilders in het islamdebat, maar Rutte vond en toonde dat hij heel goed afzijdig blijven.
Nederland ging over tot de orde van de dag. Nederlandse verslaggevers meldden vanuit Noorwegen dat het land definitief veranderd was. Ze hebben er (gelukkig) niks van begrepen. Het geeft vooral aan dat Nederland definitief veranderd is.
In een dergelijke situatie rest niets anders dan principieel strijdbaar blijven en niet berusten, en vrijzinnig standpunt bepalen. Dat is de opgave voor GroenLinks en elke verlicht denkende burger. Het kan daarbij geen kwaad het denken niet voor je zelf te houden en duidelijk je persoonlijke mening te uiten en laat ik daar dan maar mee beginnen:
de multiculturele samenleving in Nederland is een gegeven en een waarde; de wijze waarop de PVV zich uit over de islam, en het gemak waarmee hele bevolkingsgroepen over een kam geschoren en uitgesloten worden, is stuitend en verziekt het klimaat van onze samenleving. Het moet bestreden worden met vrijzinnigheid: zeggen wat je er van vindt, duidelijk en genuanceerd, binnen de grenzen van de wet, in een echt debat..
Vrijzinnig denken en uiten dus, en juist GroenLinks moet daarin voorop lopen. Zelf ben ik van mening dat dit wel wat steviger en principiëler gekleurd zou kunnen. Lof op dit punt aan onze Statenfractie voor de wijze waarop zij de PVV stellingname aangaande de moskee in Roermond (‘haatpaleizen) en over de Islam aan de orde stelt.
Noorwegen is ons gidsland voor vrijzinnigheid. Helaas ben je hier al blij als er af en toe vrij zinnig gedebatteerd wordt.
Peter Meulenberg